Sródziemie
Śródziemie (ang. Middle-earth) – kontynent, na którym toczy się akcja większości legendarium J.R.R. Tolkiena. Określenie to używane jest zarówno na określenie całej Ziemi (Ardy) opisanej m.in. w Hobbicie, Władcy Pierścieni i Silmarillionie, jak i w węższym sensie, jako nazwa głównego kontynentu Ardy (zwanego również Endorem).
Choć Śródziemie uważa się za inny świat, Tolkien stwierdził, że jest to literacka wizja historycznego okresu około sześciu lub siedmiu tysięcy lat temu. Fabuła toczy się głównie w północno-zachodniej części kontynentu, odpowiadającej Europie. Niewiele wiadomo o wschodzie i południu Śródziemia, gdzie znajdowały się krainy Rhûn, Khand i Haradwaith.
Historia Śródziemia podzielona jest na kilka etapów, zwanych kolejno Ainulindalë, Latami Valarów i Latami Słońca. Hobbit i Władca Pierścieni opowiadają o wydarzeniach, które miały miejsce pod koniec Trzeciej Ery, podczas gdy Silmarillion zajmuje się głównie Pierwszą.
Mapa Sródziemia:
Nazwa „Śródziemie” nie została wymyślona przez Tolkiena, lecz jest tłumaczeniem staronordyckiego słowa Midgard – świata ludzi w mitologii nordyckiej. Staroangielski odpowiednik, Middangeard, pojawia się kilka razy w Beowulfie, którego Tolkien przetłumaczył na współczesny angielski. Jest to odpowiednik greckiego oikoumenē, „świata ludzi”.
Zainspirował go również ten fragment:
- Eala earendel engla beorhtast / ofer middangeard monnum sended.
- Chwała ci Eärendelu, najjaśniejszy z aniołów / ponad śródziemie dla ludzi wysłany.
z poematu „Crist” Cynewulfa. Imię Earendel (oznaczające „gwiazdę zaranną”, ale w pewnym kontekście będące również przydomkiem Chrystusa) było inspiracją dla tolkienowskiego Eärendila.
Nazwa „Śródziemie” została użyta przez Tolkiena w Władcy Pierścieni, Silmarillionie i innych tekstach, stopniowo zastępując wcześniejsze określenia Ziemie Zewnętrzne i Wielkie Ziemie.
Można ją interpretować na trzy sposoby:
- jako oikoumenē,
- jako „środkowe” ziemie między niedostępnym Amanem na zachodzie i Ziemią Słońca na wschodzie,
- jako świat ponad morzami Vaiya, lecz pod niebiosami ze Słońcem, Księżycem i gwiazdami.
Choć „Śródziemie” używane jest przez Tolkiena na określenie tylko jednego kontynentu (Endorë w quenyi, Ennor w sindarinie), będącego w przybliżeniu tym, co później stało się Eurazją i Afryką, słowa tego używa się też często na określenie całej Ziemi z jego mitologii. Jest tak dlatego, że Aman przestał być częścią Ardy, zaś Hyarmenor, czy Ziemia Słońca, były praktycznie nieznane, więc Śródziemie było jedyną znaną częścią świata.
Dokonane przez Tolkiena porównanie zbieżności klimatycznych, botanicznych i zoologicznych regionów Śródziemia i Ziemi prowadzi do wniosku, że Shire, ojczyzna hobbitów, znajdzie się w umiarkowanej Anglii, Gondor w śródziemnomorskich Włoszech i Grecji, Mordor w zwrotnikowej Turcji i na Bliskim Wschodzie, Gondor Południowy na pustyniach północnej Afryki, Rhovanion w lasach wschodniej Europy i na stepach zachodniej i południowej Rosji, Rhûn na stepach Kazachstanu, Forodwaith w norweskich fiordach, zaś półwysep Forochel na lodowcach Islandii. Według Tolkiena Shire znajduje się w okolicach angielskiego Warwickshire, Minas Tirith w Gondorze jest odpowiednikiem Bizancjum, a Isengard odpowiednikiem Wenecji.
Hobbit i Władca Pierścieni przedstawione są jako tłumaczenie Czerwonej Księgi Marchii Zachodniej, dzieła Bilba, Froda i innych hobbitów. Tak jak Król Lear Williama Shakespeare’a czy Conan z Cymerii Roberta E. Howarda, opowieści Tolkiena dzieją się w fikcyjnym okresie historycznym prawdziwego świata. Długość roku, fazy księżyca i opisy konstelacji wskazują na to, że świat przedstawiony to Ziemia nie dawniej niż kilka tysięcy lat temu.
Tolkien stworzył języki, mitologię i historię Śródziemia, które stanowiły tło historyczne jego opowieści. Większość z jego opowieści i esejów o Śródziemiu, oprócz Hobbita i Władcy Pierścieni została zredagowana i wydana po jego śmierci przez jego syna Christophera. Najistotniejszym z nich jest Silmarillion, który opisuje kosmologię świata – zarówno Śródziemia, jak i Valinoru czy Númenoru i innych krain. Inne książki wydane pośmiertnie to Niedokończone opowieści i wielotomowa Historia Śródziemia, zawierające niedokończone historie i eseje, a także pokazujące rozwój koncepcji Tolkiena od wczesnych szkiców aż po ostatnie dni jego życia. W 2007 roku wydano również książkę Dzieci Húrina, będącą rozwinięciem jednej z historii zawartej w Silmarillionie.